دستورات قرآن و حدیث در زمینه نگهداری و صرفه‌جویی در مصرف آب/ چگونه از منظر قرآن مایع حیات را زنده نگه‌داریم؟
در قرآن کریم هشت آیه به طور مستقیم و حدود شصت آیه به طور غیرمستقیم به اهمیت و نقش آب در زندگی و چرخه طبیعت اشاره کرده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،
داشتن بعضی از نعمت‌ها آنقدر برای ما عادت شده که شاید هیچ‌وقت به ذهنمان
خطور نکند که این نعمت بزرگ خدا، جای شکر بزرگی هم دارد و به زندگی ما برکت
می‌دهد. اگر روزی نباشد زندگی‌مان از ریشه مختل می‌شود و همه کارهایمان
بی‌نتیجه می‌ماند. کافی است یک لحظه شیر آب را باز کنیم و هیچ آبی از لوله
آن سرازیر نشود. همه آب‌های ذخیره‌شده در یخچال را هم که مصرف کنیم، باز هم
برای شست‌وشو و خورد و خوراک بقیه روز در حسرت چند جرعه آب می‌مانیم. همان
موقع است که تازه قدر این نعمت بزرگ خدا را می‌دانیم، چون نبودنش بدجوری
زندگی‌مان را لنگ می‌کند؛ اما باز هم به محض اینکه آب وصل شود و روی نعمت
را ببینیم، از شکرش غافل می‌مانیم. شکری که بهترین نمود آن در مصرف درست و
بهینه است. به همین دلیل است که مصرف درست از نعمت‌های خدا به خصوص آب، یکی
از دستورات مؤکد اسلام و قرآن است که مقررات خاصی هم برای آن وضع شده است.
خبرگزاری تسنیم
با مرور آموزه‌های دینی به اهمیت نقش آب در زندگی و ضرورت صرفه‌جویی در
مصرف این مایع حیاتی از منظر قرآن و حدیث اهل بیت علیهم السلام پرداخته
است.
ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب
اصل
و اساس حیات و زندگی ما انسان‌ها و همه جانداران روی زمین، آب است. این
همان نکته مهمی است که در قرآن کریم بارها به آن اشاره شده، به طوری که 8
آیه از قرآن کریم به طور مستقیم و حدود 60 آیه هم به طور غیرمستقیم درباره
اهمیت و نقش آب در زندگی و چرخه طبیعت اشاره می‌کند.
به
همه این موارد، تعداد زیادی از احادیث و روایات را هم باید اضافه کرد تا
مشخص شود که این مایع حیاتی تا چه اندازه در زندگی انسان و موجودات و
نسل‌های آینده اهمیت دارد.
از
طرف دیگر کاربرد آب در زندگی ما و جانداران دیگر تنها به نوشیدن و شست‌وشو
مربوط نمی‌شود. خوب است بدانیم که یکی از مواد ضروری در صنعت و پیشرفت
فناوری هم آب است و به همین دلیل است که پیش‌بینی‌شده به دلیل خشک‌سالی و
کمبود منابع آبی، تا چند سال آینده تعداد زیادی از صنایع مهم در ایران و
تعداد دیگری از کشورها با بحران و مشکل مواجه می‌شوند. از طرف دیگر کمبود
آب توسعه فعالیت‌های اقتصادی را هم محدود می‌کند و به همین دلیل در بررسی
مشکلات اقتصادی هم توجهی به منابع آبی داشته باشیم.
همه
این مشکلات نشان می‌دهد که مردم مسلمان در کشور ما به دلیل بهره‌مندی از
آموزه‌های اسلامی، باید بیشتر از بقیه مردم جهان در صرفه‌جویی و دقت در
مصرف آب تلاش کنند و این صرفه‌جویی باید به فرهنگ عمومی مردم تبدیل شود.
همه موجودات زنده از آب آفریده شده‌اند
تقریباً
تمام آیاتی به طور مستقیم درباره آب سخن گفته‌اند، به اهمیت بسیار زیاد آن
در زندگی موجودات زنده اشاره دارند. به عنوان مثال خداوند متعال در آیه
164 سوره مبارکه بقره آب را عامل زنده شدن زمین می‌داند و می‌فرماید: «و ما انزل الله من السماء من ماء فاحیا به الارض بعد موتها؛ و با آبی که خداوند از آسمان فروفرستاد، زمین مرده را زنده کرد.»
و همچنین در آیه سی‌ام سوره مبارکه انبیاء می‌فرماید: «أولم
یر الذین کفروا أن السموات والارض کانتا رتقا ففتقناهما و جعلنا من الماء
کل شیء حی أفلا یؤمنون؛ آیا کافران ندیدند که آسمان‌ها و زمین بسته بودند
(و آب و گیاه نمی‌دادند) و ما آب‌ها را شکافتیم و از آب هر چیز زنده‌ای را
آفریدیم؟ آیا ایمان نمی‌آورند؟»
شکر نعمت آب
یکی
از ارکان شکر هر نعمتی، در استفاده صحیح از آن نعمت است. به عبارت دیگر،
بهره‌برداری از نعمت‌های نامحدود خدا در راهی که او راضی است، شکر حقیقی
نعمت‌های الهی است.
در این
راستا استفاده بهینه از آب به خصوص آب‌های قابل نوشیدن مهم‌ترین مسئولیت ما
در برابر این نعمت بزرگ و اساسی است. توجه به قدرت خدا که می‌تواند هر
لحظه آب‌های گوارا را برای ما تلخ و ناخوشایند کند، طبیعتاً ما را قدردان
نعمت‌های الهی قرار می‌دهد.
همان طور که در آیات 68 تا 70 سوره مبارکه واقعه دراین‌باره می‌فرماید: «أفرأیتم
الماء الذی تشربون أنتم أنزلتموه من المزن أم نحن المنزلون لو نشاء جعلناه
أجاجا فلولا تشکرون؛ آیا آبی را که می‌نوشید دیده‌اید؟ آیا شما آن را از
ابر فرو فرستاده‌اید یا ما؟ اگر می‌خواستیم آن را تلخ می‌گرداندیم؛ پس چرا
شکر نمی‌کنید؟»
کاربردهای آب در زندگی
خیر
و برکت آب در زندگی ما و موجودات زنده دیگر آنقدر هست که نتوان به سادگی
از کنار آن گذشت. به چند نمونه از مهم‌ترین کاربردهای آب در زندگی می‌توان
اشاره کرد:
1- پاکیزگی و سلامت بدن:
یکی از مهم‌ترین کاربردهای آب در زندگی، شست‌وشو و پاکیزه نگه‌داشتن بدن
است. در کتاب الخصال نوشته شده که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام
در این باره فرموده‌اند: «خودتان را با آب از بوی نامطبوعی که مایه آزار
دیگران است پاکیزه سازید و به (سر و وضع) خودتان برسید؛ زیرا خداوند
بلندمرتبه از بندگان کثیف (که توجهی به نظافت خود ندارند) و هر کسی که با
آنها می‌نشیند از آنها بیزار می‌شود، نفرت دارد.»
2- پاکیزگی لباس:
در کتاب سنن ابی داوود نوشته شده که جابر بن عبدالله انصاری که یکی از
یاران پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله بود، تعریف کرده است که یک روز آن
حضرت نزد ما آمده و مردی را دیدند که لباس‌هایی چرک و آلوده بر تن کرده
بود. فرمودند: «آیا این مرد آبی پیدا نکرده که لباسش را بشوید؟»
درواقع
آن حضرت آب را مایه پاکیزگی پوشاک و لوازم زندگی می‌دانستند و به دیگران
توصیه می‌فرمودند که با بهره بردن از این نعمت خدا، خود و لباس‌های خود را
پاکیزه نگه‌دارند.
3- حیات و زندگی موجودات زنده:
خطبه 115 کتاب شریف نهج‌البلاغه به بخش زیادی از برکت‌ها و ثمرات آب باران
اشاره دارد. حضرت علی علیه السلام در این خطبه ضمن شکر و قدردانی از خدای
متعال به این برکت‌ها اشاره فرموده‌اند که: «خدایا ما را با بارانی سیراب
کن که حیات‌بخش، سیراب سازنده، فراگیر باشد و به همه‌جا رونده، پاکیزه و
بابرکت، گوارا و پرنعمت. بارانی که گیاهان بسیار از آن رشد کند، شاخه‌های
آن به بار بنشیند و برگ‌های تازه و آبدار دهد. با چنان بارانی بنده ناتوان
را توان می‌بخشی، و شهرهای مرده را زنده می‌سازی. خدایا! بارانی بده که
بسیار ببارد تا زمین‌های بلند ما پر گیاه شود، و در زمین‌های پست روان گردد
و نعمت‌های فراوان در اطراف ما گسترش یابد تا با آن میوه‌های ما بسیار،
گله‌های ما زنده و فراوان، و سرزمین‌های دورتر از ما نیز بهره‌مند گردند.»
4- رویش گیاهان و درختان:
وابستگی گیاهان و روییدنی‌های زمینی به آب از یک‌سو و نیازمندی شدید ما
انسان‌ها به گیاهان از سوی دیگر، مسئولیت ما را نسبت به پاسداشت موقعیت آب و
استفاده بهینه از این نعمت بزرگ الهی بیشتر می‌کند. زندگی بدون آب یعنی
گرسنگی، بی‌نشاطی، پژمردگی و این‌ها پیام‌آور مرگ و نابودی‌اند. حضرت
امیرالمؤمنین علیه السلام در کتاب نهج‌البلاغه در این باره می‌فرمایند:
«هیچ روینده ای (و هرچه از زمین می‌روید) از آب بی‌نیاز نیست.»
5- رهایی از فقر و گرسنگی:
در کتاب قرب الاسناد نوشته شده که حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام
فرمودند: «هر کسی که با داشتن آب و خاک، همچنان فقیر و نیازمند باشد خدا
(از رحمت خود) دورش می‌گرداند.»
از
این سخن نقش مؤثر آب و خاک در زندگی انسان‌ها فهمیده می‌شود. درواقع با
استفاده بهینه از آب و خاک می‌توان زندگی را از رحمت الهی سرشار کرد.
نگهداری و صرفه‌جویی در مصرف آب
شیوه‌های
زیادی برای صرفه‌جویی در مصرف آب وجود دارد. از باز نگه نداشتن بیهوده شیر
آب گرفته تا دقت در شست‌وشو. در روایت‌های اسلامی هم نمونه‌های خوبی
درباره پرهیز از اسراف‌کاری در مصرف آب وجود دارد، مانند:
1- جدا کردن آب آشامیدنی و شست‌وشوها:
در کتاب کافی نوشته شده است که روزی امام صادق علیه السلام شخصی را دیدند
که در آب آشامیدنی غسل می‌کرد. به او فرمودند: «آب آشامیدنی این مردم را
فاسد نکن.»
بنابراین استفاده
از آب آشامیدنی برای شست‌وشو اشکال شرعی دارد. مگر در شهرهایی مانند تهران
که آب نوشیدنی و آبی که مخصوص شست‌وشو است از یکدیگر تفکیک نشده. البته در
این مورد هم بیشتر ضرورت دارد که مردم در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و در
شست‌وشوها دقت داشته باشند.
2- فاصله داشتن آب چاه‌ها از فاضلاب‌ها:
شیوه دیگری که در دین اسلام در مورد پاکیزه نگه داشتن و مصرف آب مورد
تأکید است، این است که میان چاه آب آشامیدنی تا فاضلاب فاصله باشد. در این
باره در کتاب وسائل الشیعه نوشته شده که هر قدر زمین نرم‌تر و خاک روان‌تری
دارد، باید فاصله چاه آب تا فاضلاب بیشتر شود. از طرف دیگر اگر چاه آب در
سطح بالاتری از فاضلاب قرار بگیرد بهتر است.
3- پوشاندن ظرف آب آشامیدنی:در کتاب الخصال نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله روی ظرف آب را می‌پوشاندند.
درواقع
با پوشاندن ظرف آبی که برای نوشیدن است، گرد و خاک و حشرات راه برای ورود
به آن پیدا نمی‌کنند و به این ترتیب کسی در موقع نوشیدن آب به دردسر
نمی‌افتد و آن آب را به هدر نمی‌دهد.
منابع آب در زمین
طبق
آیات قرآن کریم، آب از دو منبع اصلی به انسان‌ها و بقیه موجودات زنده
می‌رسد: آب باران و چشمه‌ها یا همان منابع زیرزمینی. پس یکی از منابع اصلی
آبی که در مصرف‌های خوراکی، شست‌وشو، صنعت و بسیاری کارهای دیگر استفاده
می‌شود، آب باران است. به همین دلیل است که بر پاکیزه نگه داشتن هوا تأکید
می‌شود، چون آلودگی هوا یکی از موانع اصلی در بارش باران به حساب می‌آید.
در قرآن کریم هم به اهمیت آب باران اشاره شده است. به عنوان مثال خداوند در آیه 57 سوره مبارکه اعراف می‌فرماید: «و
هو الذی یرسل الریاح بشرا بین یدی رحمته حتی اذا اقلت سحابا ثقالا سقناه
لبلد میت فانزلنا به الماء فاخرجنا به من کل الثمرات کذلک نخرج الموت لعلکم
تذکرون؛ و اوست که بادها را پیشاپیش (باران) رحمتش مژده‌رسان می‌فرستد، تا
آنگاه که ابرهای گرانبار را بردارند، آنها را به سوی سرزمین مرده برانیم و
آب از آنها فرود آوریم، با آن همه گونه محصولات برآوریم، و مردگان را نیز
همین گونه بیرون می‌آوریم، باشد که متذکر شوید.»
و همچنین درباره اهمیت آب باران در آیه 32 سوره مبارکه ابراهیم می‌فرماید: «الله
الذی خلق السموات والارض و انزل من السماء ماء فاخرج به من الثمرات رزقا
لکم ...؛ خداست که آسمان‌ها و زمین را آفرید و باران را از آسمان فروبارید
تا با آن انواع محصولات و حبوبات را روزی شما کند.»
چشمه‌ها و منابع زیرزمینی هم یکی دیگر از منابع اصلی آب است که در این باره خداوند در آیه 12 سوره مبارکه قمر می‌فرماید: «و فجرنا الارض عیونا؛ و با چشمه‌هایی زمین را شکافتیم.»
گاهی
هم آب‌های زیرزمینی از دل سنگ‌ها می‌جوشد و بیرون می‌آید تا آب موردنیاز
جانداران روی زمین را تأمین کند. در این مورد هم در آیه 74 سوره مبارکه
بقره فرموده است: «و ان من الحجارة
لما یتفجر منه الانهار و ان منها لما یشقق فیخرج منه الماء و إن منها لما
یهبط من خشیة الله؛ از برخی سنگ‌ها جوی‌های آب می‌جوشند و پاره‌ای از آنها
می‌شکافد و آب از آن خارج می‌شود و برخی از آنها از هیبت خدا فرومی‌ریزد.»
نویسنده و محقق: مریم مرتضوی
۱۲ خرداد ۱۴۰۰ - ۰۳:۳۰
